Bitkisel Besin Destekleri Riskleri -

Bitkisel Desteklerin Kullanılmasında Bilinmesi Gerekenler

Doğal ve bütünsel sağlık çözümlerine olan ilgi her geçen gün artarken, bitkisel takviyeler birçok kişi için vazgeçilmez hale gelmiştir. Bağışıklık güçlendirmeden stresi azaltmaya kadar birçok fayda vadeden bu ürünler, "doğal" çözümler arayanlar için çekici bir seçenek sunsa da bitkisel takviyelerin bilinçsizce kullanımı büyük sorunlara yol açabilir. Bu riskleri anlamak, sağlığınız için bilinçli kararlar vermenize yardımcı olabilir. Peki bu riskler nelerdir ve neden kaynaklanır. Temel olarak karşımıza çıkan en önemli riskleri sizin için derledik.

1. Düzenleme ve Standartlaşma Eksikliği

Bitkisel takviyeler, birçok ülkede reçeteli ilaçlar kadar sıkı düzenlemelere tabi değildir. Örneğin, ABD'de Gıda ve İlaç İdaresi (FDA), bu ürünleri gıda takviyesi olarak sınıflandırır. Bu nedenle, piyasaya sürülmeden önce güvenlik ve etkinlik açısından kapsamlı testlerden geçmeleri gerekmez. Bu düzenleme eksikliği şu sorunlara yol açabilir:

• Kontaminasyon: Takviyeler ağır metaller, pestisitler veya diğer zararlı maddelerle kirlenmiş olabilir.
• Değişken Etkinlik: Aktif bileşenlerin konsantrasyonu, markalar arasında veya hatta aynı markanın farklı partileri arasında büyük ölçüde değişebilir. Bu da etkilerin öngörülemez olmasına neden olur. Aynı etken madde gibi görünmekle birlikte aynı bitkinin farklı varyantlarının tamamen değişik etkileri gözlenebilir.

2. İlaçlarla Etkileşim Riski

Bitkisel takviyeler, reçeteli ilaçlar ve reçetesiz satılan ilaçlarla etkileşime girebilir ve bazen ciddi sonuçlar doğurabilir. Örneğin:

• Sarımsak Takviyeleri: Kolesterol düşürücü etkisiyle bilinen sarımsak, warfarin gibi kan sulandırıcı ilaçlarla alındığında kanama riskini artırabilir.
• Ginseng: Enerji artırıcı olarak kullanılan bu bitki, insülin veya diyabet ilaçlarının etkisini artırarak hipoglisemiye (kan şekeri düşüklüğü) yol açabilir. Psikiyatrik ilaçlar (örneğin, antipsikotikler veya benzodiazepinler) ile kullanıldığında kafa karışıklığı, ajitasyon ve hatta manik epizodlara yol açabilir.
• Zerdeçal (Kurkumin): Enflamasyonu azaltmak için kullanılan zerdeçal, kan sulandırıcı ilaçlarla birlikte alındığında kanama riskini artırabilir. Ayrıca, kemoterapi ilaçlarının etkinliğini azaltabilir.
• Valerian (Kediotu): Uyku problemi için kullanılan valerian, sedatif ilaçlarla (benzodiazepinler, antihistaminikler veya anestezikler) birlikte alındığında aşırı sedasyona (uyuşukluk) yol açabilir.
• Yeşil Çay Ekstraktı: Bu takviye, tansiyon ilaçları ile birlikte alındığında kalp atış hızını artırabilir ve yüksek tansiyonu tetikleyebilir.
• Sarı Kantaron (St. John’s Wort): Depresyon için yaygın olarak kullanılan bu bitki, doğum kontrol hapları, kan sulandırıcılar ve bazı kanser tedavilerinin etkinliğini azaltabilir.
• Ginkgo Biloba: Hafıza geliştirme amacıyla alınan bu takviye, aspirin veya warfarin gibi kan sulandırıcı ilaçlarla birlikte alındığında kanama riskini artırabilir.
• Hawthorn (Alıç): Kalp sağlığı için kullanılan alıç, tansiyon düşürücü ilaçlarla birlikte alındığında tansiyonu tehlikeli seviyelere düşürebilir.
• Fesleğen Yağı: Doğal bir tansiyon düşürücü olan fesleğen, ACE inhibitörleriyle alındığında kan basıncını aşırı derecede düşürebilir.
• Zencefil: Mide rahatlatıcı ve anti-enflamatuar özellikleriyle bilinen zencefil, aspirin veya ibuprofen gibi nonsteroidal anti-enflamatuar ilaçlarla (NSAID) alındığında kanama riskini artırabilir.
• Passiflora (Çarkıfelek Çiçeği): Sakinleştirici etkisi nedeniyle kullanılan bu bitki, antidepresanlarla birlikte alındığında serotonin sendromu riskini artırabilir. Bu durum kas sertliği, yüksek ateş ve nöbet gibi ciddi belirtilerle kendini gösterir.
• Gotu Kola: Hafıza ve konsantrasyonu artırmak için kullanılan Gotu Kola, sedatif ilaçlarla birlikte alındığında uyuşukluk riskini artırabilir.
• Tarçın: Kan şekerini düşürücü etkisi nedeniyle popülerdir, ancak insülin veya oral diyabet ilaçlarıyla birlikte kullanıldığında hipoglisemiye neden olabilir.
• Gymnema Sylvestre: Bu bitki, diyabet tedavisinde yardımcı olarak kullanılır ancak kan şekerini aşırı derecede düşürebilir ve titreme, baş dönmesi gibi semptomlara yol açabilir.
• Çuha Çiçeği Yağı: Hormon dengeleyici etkisi nedeniyle kullanılan bu yağ, doğum kontrol hapları veya hormonal tedavilerle birlikte alındığında tedavi etkinliğini azaltabilir.
• Maca Kökü: Libido artırıcı ve hormon düzenleyici olarak kullanılan maca kökü, hormon replasman tedavisi (HRT) alan kişilerde yan etkileri artırabilir.

3. Yan Etkiler ve Toksisite

Bitkisel ürünler "doğal" oldukları için genellikle güvenli olarak algılansa da bu her zaman doğru değildir. Birçok bitki, özellikle yüksek dozlarda yan etkilere neden olabilir. Örneğin:

• Kava kava: Anksiyete tedavisinde kullanılan bu bitkinin ciddi karaciğer hasarına yol açtığı tespit edilmiştir.
• Ephedra: Eskiden kilo verme amacıyla kullanılan bu bitki, kalp krizi ve felç gibi ciddi sağlık sorunlarıyla ilişkilendirilmiştir.
• Ekinezya: Bağışıklık sistemi desteği için kullanılan bu bitki, alerjik reaksiyonlara (döküntü, nefes darlığı) yol açabilir ve otoimmün hastalığı olan kişilerde durumu kötüleştirebilir.
• Kırmızı Pirinç Mayası: Kolesterol düşürücü etkisi nedeniyle popülerdir, ancak kas ağrıları, karaciğer hasarı ve mide rahatsızlığı gibi yan etkilere neden olabilir.
• Aloe Vera: Laksatif olarak kullanılan aloe vera, mide krampları, ishal ve elektrolit dengesizliklerine yol açabilir. Uzun süreli kullanımı bağırsak sorunlarını kötüleştirebilir.
• Ashwagandha: Stres ve anksiyete azaltıcı olarak bilinen bu bitki, baş dönmesi, mide rahatsızlığı ve nadir durumlarda düşük tansiyona neden olabilir.
• Güvey Feneri (Cascara Sagrada): Kabızlık tedavisi için kullanılır; ancak uzun süreli kullanımda bağırsak fonksiyonlarını zayıflatabilir ve elektrolit dengesizliğine yol açabilir.
• Pennyroyal (Yarpuz): Menstrüasyonu düzenlemek için kullanılan bu bitki, karaciğer ve böbrek hasarına neden olabilecek toksik bir bileşik içerir. Yüksek dozlarda ölümcül olabilir.
• Comfrey (Karakafes Otu): Yaraların iyileşmesi için kullanılan bu bitkinin, karaciğer hasarına ve hatta kansere yol açabilen toksik alkaloidler içerdiği tespit edilmiştir.
• Biberiye Yağı: Oral olarak yüksek dozlarda tüketildiğinde nöbetlere ve akciğer ödemine neden olabilir.
• Yohimbe: Atletik performansı ve erkeklerde cinsel performansı artırmak için kullanılan bu takviye, yüksek dozlarda tansiyon yükselmesi, taşikardi ve kalp krizi riskini artırabilir.

4. Alerjik Reaksiyonlar

Bitkisel takviyeler bitkilerden elde edilir ve diğer bitki ürünleri gibi alerjik reaksiyonlara neden olabilir. Belirtiler hafif kaşıntı ve kurdeşenden, hayatı tehdit edebilen anafilaksiye kadar değişebilir.

5. Yanıltıcı İddialar ve Yanlış Bilgiler

Bitkisel takviyeler genellikle abartılı veya doğrulanmamış iddialarla pazarlanır. Bilimsel kanıtlar olmadan, tüketiciler bir takviyenin hastalıkları tedavi edebileceğine veya önleyebileceğine inanabilir ve bu durum daha etkili tedavilerin gecikmesine yol açabilir.

6. Aşırı Kullanım ve Bağımlılık

"Doğal olduğu için zararsızdır" düşüncesi bitkisel ürünlerin yüksek dozlarda ve sıklıkta kullanılmasına neden olabilmektedir. Bu durum, özellikle sinir sistemi veya hormonal dengeyi etkileyen bitkilerde bağımlılık, tolerans veya toksisiteye yol açabilir.

7. ‘Kasıtsız’ Doping Riski

Bitkisel ürün kullanımıyla ilişkili risklerden biri, kontamine ürünlerden kaynaklanan istenmeyen doping riskidir.  Ayrıca bitkisel ürünlerin içeriğinde etikette belirtilmeyen yada yasaklı madde sınıflamasında yer alan etken maddeleri içeren bitkisel ürünler bulunabilir.

Bu bitkisel içeriklere örnek olarak:

• Cannabis sativa birçok kannabinoid üretir ve bunların tümü müsabakalarda yasaktır.
• Ephedra (birden fazla tür) doğal olarak efedrin ve psödoefedrin üretir, bunların her ikisi de yasaklı maddelerdir.
• Citrus aurantium (portakal kabuğu veya acı portakal) spor müsabakarlında yasaklanmış bir uyarıcı olan oktopamin üretir.
• Tinospora cripsa, bir beta-2 agonisti olan her zaman yasaklı olan (müsabaka içi ve dışı) higenamin ürettiği bilinmektedir.

Burada listelenmeyen ve çeşitli fenetilaminler (müsabakalarda yasaklanan uyarıcılar) veya sporda yasaklanan diğer maddeleri üreten başka birçok bitki olabilir.

Bitkisel Takviyeleri Güvenli Şekilde Kullanma İpuçları

Bitkisel takviyelerin riskleri gerçek olsa da, kullanım durumunda riskleri en aza indirmek için:

1. Doktorunuza Danışın: Özellikle ilaç kullanıyorsanız veya mevcut bir sağlık sorununuz varsa, takviye kullanmadan önce mutlaka doktorunuza danışın.
2. Tıbbi Geçmişinizi Göz Önünde Bulundurun: Karaciğer veya böbrek hastalığınız varsa, toksisite riski daha yüksek olabilir.
3. Yan Etkileri İzleyin: Takviye kullandıktan sonra olağandışı belirtiler fark ederseniz (örneğin mide bulantısı, döküntü, halsizlik), kullanımı bırakıp bir doktora başvurun.
4. Güvenilir Markaları Araştırın: Saflık ve etkinlik açısından üçüncü taraflarca test edilen markaları tercih edin.
5. Dozaj Talimatlarına Uyun: Önerilen dozlara sadık kalın ve birden fazla takviyeyi profesyonel rehberlik olmadan birleştirmeyin.
6. Bilgi alın: Pazarlama iddiaları yerine doktor, beslenme uzmanı, eczacı gibi güvenilir kaynaklardan bilgi alın.

Sonuç:

Bitkisel destekler, sağlık açısından fayda sağlayabilir; ancak riskleri göz ardı edilmemelidir. Bilinçli ve dikkatli bir yaklaşım sergileyerek, sağlığınızı güvenli ve etkili bir şekilde destekleyecek kararlar alabilirsiniz.

Unutmayın: "Doğal" her zaman "güvenli" anlamına gelmez.

Sağlığınızı kulaktan dolma bilgilerle ve güvenilmez kaynaklardan duyduklarınızla riske atmayın.

Sağlıkla kalın…

Prof. Dr. H. Ulaş Yavuz

Kaynaklar:

• Asher GN, Corbett AH, Hawke RL. Common Herbal Dietary Supplement-Drug Interactions. Am Fam Physician. 2017 Jul 15;96(2):101-107. PMID: 28762712.
• Başaran N, Paslı D, Başaran AA. Unpredictable adverse effects of herbal products. Food Chem Toxicol. 2022 Jan;159:112762. doi: 10.1016/j.fct.2021.112762. Epub 2021 Dec 9. PMID: 34896186.
• Bemidinezhad A, Zojaji SA, Taraz Jamshidi S, Mohammadi M, Alavi MS, Ghorbani A. Evaluation of acute, subacute, and subchronic toxicity of a hepatoprotective herbal formulation. Toxicol Rep. 2023 Nov 7;11:452-459. doi: 10.1016/j.toxrep.2023.11.002. PMID: 38045604; PMCID: PMC10692756.
• Calahan J, Howard D, Almalki AJ, Gupta MP, Calderón AI. Chemical Adulterants in Herbal Medicinal Products: A Review. Planta Med. 2016 Apr;82(6):505-15. doi: 10.1055/s-0042-103495. Epub 2016 Apr 7. PMID: 27054916.
• Dwyer JT, Coates PM, Smith MJ. Dietary Supplements: Regulatory Challenges and Research Resources. Nutrients. 2018 Jan 4;10(1):41. doi: 10.3390/nu10010041. PMID: 29300341; PMCID: PMC5793269.
• Ernst E. The risk-benefit profile of commonly used herbal therapies: Ginkgo, St. John's Wort, Ginseng, Echinacea, Saw Palmetto, and Kava. Ann Intern Med. 2002 Jan 1;136(1):42-53. doi: 10.7326/0003-4819-136-1-200201010-00010. Erratum in: Ann Intern Med 2003 Jan 7;138(1):79. PMID: 11777363.
• Gouws C,  Hamman J H. (2020). What are the dangers of drug interactions with herbal medicines? Expert Opinion on Drug Metabolism & Toxicology, 16(3), 165–167. https://doi.org/10.1080/17425255.2020.1733969
• Kozhuharov VR, Ivanov K, Ivanova S. Dietary Supplements as Source of Unintentional Doping. Biomed Res Int. 2022 Apr 22;2022:8387271. doi: 10.1155/2022/8387271. PMID: 35496041; PMCID: PMC9054437.
• Liu CX, Yi XL, Si DY, Xiao XF, He X, Li YZ. Herb-drug interactions involving drug metabolizing enzymes and transporters. Curr Drug Metab. 2011 Nov;12(9):835-49. doi: 10.2174/138920011797470083. PMID: 21619518.
• Missenda M, Morris D, Nault D. Herbal Supplement Use for Evidence-Based Indications in US Adults: An Analysis of National Survey Data. J Integr Complement Med. 2023 Sep;29(9):584-591. doi: 10.1089/jicm.2022.0722. Epub 2023 Apr 19. PMID: 37074703.
• Nyulas KI, Simon-Szabó Z, Pál S, Fodor MA, Dénes L, Cseh MJ, Barabás-Hajdu E, Csipor B, Szakács J, Preg Z, Germán-Salló M, Nemes-Nagy E. Cardiovascular Effects of Herbal Products and Their Interaction with Antihypertensive Drugs-Comprehensive Review. Int J Mol Sci. 2024 Jun 9;25(12):6388. doi: 10.3390/ijms25126388. PMID: 38928095; PMCID: PMC11203894.
• Posadzki P, Watson LK, Ernst E. Adverse effects of herbal medicines: an overview of systematic reviews. Clin Med (Lond). 2013 Feb;13(1):7-12. doi: 10.7861/clinmedicine.13-1-7. PMID: 23472485; PMCID: PMC5873713.
• Shi S, Klotz U. Drug Interactions with Herbal Medicines. Clin Pharmacokinet 51, 77–104 (2012). https://doi.org/10.2165/11597910-000000000-00000
• Tan CSS, Lee SWH. Warfarin and food, herbal or dietary supplement interactions: A systematic review. Br J Clin Pharmacol. 2021 Feb;87(2):352-374. doi: 10.1111/bcp.14404. Epub 2020 Jul 1. PMID: 32478963.
• Wang S, Li W, Yang J, Yang Z, Yang C, Jin H. Research Progress of Herbal Medicines on Drug Metabolizing Enzymes: Consideration Based on Toxicology. Curr Drug Metab. 2020;21(12):913-927. doi: 10.2174/1389200221999200819144204. PMID: 32819254.
• Williams CT. Herbal Supplements: Precautions and Safe Use. Nurs Clin North Am. 2021 Mar;56(1):1-21. doi: 10.1016/j.cnur.2020.10.001. Epub 2020 Dec 29. PMID: 33549278.
• https://www.usada.org/spirit-of-sport/natural-products-derived-plants-animals/